walenstraat en omgeving

de buurt bewoners naamborden echte historiek het kapelleke

Door een ter zake deskundig iemand lieten we ons vertellen dat de buurtgemeenschap hier al zeer oud is.
We bedoelen daarmee dat hier reeds honderden jaren terug bewoning was, wat duidt op een enerzijds veilig bewoonbare omgeving, anderzijds op vruchtbare grond.
Op oude historische kaarten, die we hierna publiceren, blijkt inderdaad dat er hier al lang geleden huizen stonden.
De huidige Vrijheidsstraat is trouwens een stuk van de oorspronkelijke weg die Rotselaar met Wijgmaal verbond en die een eerder slingerend verloop had, maar die later als betonbaan (Vijfde Liniestraat) werd rechtgetrokken.

In 1648 tekende Nicolaes Visscher II een reeks kaarten van ondere andere het toenmalige hertogdom Brabant, waar ook een deel van het huidige Nederland toe behoorde.
Op deze kaart, opgenomen in de 'Atlas Minor', is duidelijk te merken dat onze buurt en vermoedelijk de Walenstraat een deel vormde van de verbindingsweg tussen de watermolen van Wezemaal en Tildonk, waarbij zeer duidelijk op de kaart hierboven te zien is dat Tildonk toen een belangrijk wegenknooppunt vormde.
Enkele jaren eerder, in 1635 om precies te zijn, zien we dit ook al, zij het minder gedetailleerd, op een kaart van Willem Blaeu in zijn geografisch werk 'Theatrum Orbis Terrarum', waarvan hieronder een detail.

Op de sober uitgevoerde wandkaart van 1767, hieronder, zien we al heel duidelijk de huidige stratenstructuur van de buurt.
En, wat zeker even belangrijk is: we merken reeds duidelijk de bebouwing.
Dit wijst enerzijds op een goede buurt om te wonen, anderzijds op de belangrijkheid van de doorgangsweg.

Hieronder zien we een detail uit één van de 'Kabinetskaarten van de Oostenrijkse Nederlanden' van de bekende graaf de Ferraris.
Deze kaarten werden getekend tussen 1771 en 1778, en gelden algemeen als zeer betrouwbaar en gedetailleerd.
Ook hier is duidelijk de wegstructuur en de bebouwing (rode stippen) merkbaar.
Opmerkelijk detail op deze kaart: als u goed kijkt ziet u aan verschillende huizen en aan het begin en einde van de straten getallen staan. Voor onze buurt was dat '64'.
Deze nummering heeft een 'religieus' karakter en hield in dat de bewoners binnen de omschrijving, genummerd '64', verplicht waren de eredienst te volgen in de kerk met het zelfde nummer, in dit geval de St Antonius-kerk van Rotselaar.
Of dit correct is weten we niet zeker, want een andere bron zegt dat de Walenstraat en de Achterheide tot een ander bisdom behoorden. Walenstraat en Achterheide behoorden tot het bisdom Kamerijk, de rest van Rotselaar tot het prinsbisdom Luik. De Dijle vormde namelijk de grens.

Zo komen we stilaan tot de huidige stratenstructuur.
Als u goed kijkt zijn de Kapoenstraat, Vrijheidsstraat, Walenstraat, Wilgen en de Wijgmaalse steenweg (Wakkerzeelse baan) gemakkelijk terug te vinden.
Uitsluitend (een deel van) de linkerkant van de Walenstraat, gezien vanaf het kapelleke, bleek in die tijd te zijn bebouwd.

We maken vervolgens een grote sprong in de tijd.

De linkse luchtfoto dateert van 1971, de rechtse van 1996.

Als we dit vergelijken met recente beelden van Google Earth ...

Destijds hebben enkele buren ons een paar foto's bezorgd van de Walenstraat en omgeving in (het midden van?) de vorige eeuw.
Wie het zijn weten we niet meer, maar de straat op de eerste foto, met de fietsende man, herkennen jullie zeker.

Als extraatje nog dit: ooit had de Walenstraat drie benamingen, getuige daarvan de straatnaamborden.
Walenstraat (nu dus) en Walestraat (zie foto) en Walemstraat (maar van die laatste versie hebben we geen fotografisch bewijs, maar dat bordje moet ergens aan de kant van de Wilgen gehangen hebben).
Dit hing op de zijgevel van Wale(n)straat 2:

de naamgeving

Een stadsgids van Sint-Truiden stelde dat de naam Walenstraat tot in de 18de eeuw gebruikt werd voor Romeinse heirwegen.
Walen zou afgeleid zijn van 'Waal-hem', d.i. de woning van de Walen = Romeinen. Dat gaat dus ook in de richting van de bevindingen van HAGOK.
Er zouden ooit vondsten gedaan zijn uit het Romeins tijdperk...
Daarnaast kan ik me best voorstellen, schrijft auteur Robert Declerck, dat veeboeren inderdaad gebruik maakten van die heirwegen, want dat waren mogelijk de enige bruikbare wegen in de buurt.
Er is steeds gedacht in de richting van 'waal' als waterrijk gebied.
Dit neemt echter niet weg dat de mogelijkheid van die heirwegen bestaat, vermits de straat een deel was van een belangrijk wegennet.

Maar ... ondertussen hangt er al een tijd een bordje met een qr-code tegenover het kapelleke.
En als je dat scant brengt het je naar rotselaar.be/walenstraat.

En daar - we brengen het integraal - zegt Bart Minnen (dé historicus van de buurt) weer iets anders:

Kort

Herinnert aan de Waalse arbeiders werkzaam in de steengroeve van de hertog van Arenberg in Rotselaar, zeventiende en achttiende eeuw.

Duiding

De naam verschijnt voor de eerste keer in 1686 en verwijst naar de Waalse (Ardense) arbeiders en steenkappers die door de hertogen van Arenberg (zij waren hertog van Aarschot en baron van Rotselaar) vanaf de zeventiende eeuw werden ingezet in hun steengroeve in de noordflank van de Middelberg. De groeve leverde niet alleen steen voor bijvoorbeeld de nieuwe watermolen van de hertog aan de Dijle (1660-1665), maar ook en vooral voor grootschalige bouwcampagnes in Leuven en omgeving: zo kapten de Waalse arbeiders grote hoeveelheden Rotselaarse steen voor de bouw van de barokke Sint-Michielskerk te Leuven (1650-1656), en voor de kaaimuren en watermolens in die stad (1658-1660).

De Walenstraat verwijst naar de huisvesting van de arbeiders op die plaats: aan de westgrens van Rotselaar, ver van de andere Rotselaarse woonkernen.
De grootste ontginningscampagne van Rotselaarse steen vond plaats in de achttiende eeuw, voor de aanleg van het kanaal Leuven-Mechelen (1750-1752), één van de grootste infrastructuurwerken in de Oostenrijkse Nederlanden ooit, en de grote herstellingscampagne in 1760-1763. Hertog Leopold Filips van Arenberg (1690-1754) stelde zijn steengroeven in Rotselaar ter beschikking voor de grote hoeveelheden ijzerzandsteen die nodig waren. Opnieuw trok de hertog hiervoor grote aantallen groeve-arbeiders en steenhouwers aan uit Wallonië.

In een oude vergeelde mailbox (toen we nog mails verstuurden met een gele briefkaart) vonden we nog een aantal interessante dingen terug van Jan Gordts, oudheidkundige uit de nabije buurt, die nog één en ander wist toe te voegen aan ons geschiedkundig betoog.
Het ging deels over de straten en de buurt, maar ook vooral over een meer gefundeerde historische naamgeving van 'Bettens kapelleke' dan die van de pastoor.

In de jaren stillekes, zeggen en schrijven 1747, waren hier ter plekke twee Franse legers gestationeerd. Dat van 'la Mark' en - jawel - dat van 'Bettens'.
Daar zijn bewijzen van in historische geschriften en kaarten.

Met dank aan Jan Gordts voor het opzoekwerk (in 2005):

"Dit stond in oude nummers van de Tijdingen van het Beatrijsgezelschap.
Ook Bettenskapelletje (Walestraat) werd als dank gebouwd op de plaats waar het Frans leger één jaar lang het kamp 'Bettens' had in stand gehouden.
Dit staat te lezen in: Vandecauter G., 'Legenden uit het land van Rotselaar', Tijdingen van het Beatrijsgezelschap 35 (lente 1999-2000), 7.
Het artikel is verwarrend, naast een aantal duidelijke legenden somt de auteur ook historisch gedocumenteerde feiten op. Is hetgeen hij schrijft over het Bettenskapelletje legende of historisch verantwoord? Op de kaart van 1747 staan in de onmiddellijke omgeving van de Walenstraat inderdaad twee Franse legereenheden aangeduid: 'la Mark' en 'Bettens'.

Feit is dat de brigade Bettens in 1747 tijdens de Oostenrijkse Successieoorlog is de buurt van de Walenstraat zijn kampement had. Dat staat heel mooi aangegeven op de militaire detailkaart van de streek. Om eruit af te leiden dat de Bettekens-kapel er haar naam van gekregen heeft is natuurlijk een andere zaak, het is echter mogelijk!

Om af te sluiten nog dit: Koning Boudewijn is niet de enige vorst geweest die Rotselaar bezocht… De Franse koning Louis XV bezocht in 1746 het Bettenskamp aan de 'Walenstraat', waar zijn soldaten lagen die tegen de Oostenrijkers vochten… de Dijle hield de twee legers van mekaar gescheiden."

Dit kleine bouwwerk is zowat het herkenningspunt van de buurt en is één van de vijf bekendste kapelletjes van Rotselaar.
Vroeger werd hier één maal in het jaar, in de meimaand, door de parochie een gebedswake gehouden.
Omdat we zelf eigenaar zijn van dit kapelletje waren we toch benieuwd naar de geschiedenis ervan.
Gelukkig konden we, dank zij wijlen de E.H. Eysermans, oud-deken van Rotselaar, in het bezit komen van een tijdschriftje, bedoeld voor toenmalige dienstplichtigen en uitgegegeven door de dorpsherder uit die tijd, E.H Konings.
'Bettekes kapelleke', zoals het oorspronkelijk werd genoemd, is meer dan 100 jaar oud.
Hoe het aan die naam is gekomen, trachten we te achterhalen via de authentieke tekst uit 'Rochelaria' , want zo heette dat boekje:

---

"Beste vrienden soldaten,

Gisternamiddag ben ik op mijn fiets gesprongen, omdat ik aan U, onze soldaten, dacht. "Dat is een eigenaardige reactie", gaat U zeggen; "aan ons mag U denken, maar die fiets komt er niks bij doen !".
En toch : jawel ! Het Lanteerke zit weer ergens te wachten en ... ik ben daarin met jullie een praatje begonnen over de kapellekes uit de "heimat", en ik moest dan wel voortgaan op het pad der deugd, of was het "voortrijden".

Het kapelleke van de Walestraat ..., en dat is ver he ?

Zie en daarvoor moest ik dan mijn fiets hebben. Goed weer, een beetje snerpige wind op kop, kou aan de pollen, en - spijt zijn passage bij "den Buedts" - een regelmatige slag van een langhangende ketting, herinnering wellicht aan zijn hoge ouderdom (... van de fiets natuurlijk !).

Ik heb dat kapelleke eens duchtig geinspekteerd (Eigenlijk was ik wel een beetje verveeld, want achter mij en voor mij en rechts van mij stonden op een zekere afstand de mensen zich af te vragen : "Wat heeft dat in, dat de pastoor bij dat kapelleke staat te kijken ?" Wij, en er zijn er nog van ons slag, v.b. de doktoors... wij mogen niet ver gaan of ze hebben het in de gaten. - Als die mensen het Lanteerke lezen, zullen zij het weten !) Hewel dat monumentje is een witgekalkt stenen kapelleke van... ik meen een kleine twee meter hoog en een kleine meter breed. Boven het glazen deurke staat in zwarte letters:
"Onze Lieve Vrouw"
"Onbevlekte Ontvangenis"
"bid voor ons"
Het is dus ongetwijfeld een Maria-kapelleke. Maar binnenin staat wel een heel familie u vriendelijk aan te staren, bij zoverre dat het gaat aandoen als een stukske... feest van Allerheiligen. Onslievrouwke staat toch in 't midden, en Zij heet er "Notre Dame de la Victoire". Rechts van Haar staat "Sint-Jozef met het Kindje Jezus" en links "Sint-Antonius ook nog met het Kindje Jezus". En helemaal vooraan staat, ongetwijfeld uit goeie bedoelingen, toch maar een deerniswekkend klein en onschoon beeldje van het H. Treeske van Lisieux.

Hoe is dat kapelleke daar gekomen en welke geschiedenis zit daar misschien wel niet aan vast ??
Voor de oplossing van die vraag ben ik bij "Ward Bettekes" aangeland, of... voor degenen die maar enkel zijn sympathieke toenaam kennen: Louis Edward (Waar) Smets, van de Provinciebaan. Ward was zijn waskuip aan 't bijwerken, heeft dan onmiddellijk zijn zwarte pollen witgewassen, is in de keuken bij de stoof komen zitten, en heeft dan samen met moeder de vrouw zeer vriendelijk en gewillig tal van bijzonderheden verteld.
"Dat is Bettekes' Kapelleke", zei Ward. Ge moet weten : heel ons familie heet Bettekes... en 't ziet er naar uit dat 't zo zal blijven, want de zoon van onze Louis-zaliger heet toch ook weer "Jef Bettekes".
Zeer juist, Ward. En vermits dat kapelleke nu ook zo heet, vragen wij even met belangstelling naar de oorsprong van die naam. Dat Rotselaar stilaan gekend staat voor toenamen, dat wisten wij reeds, - en de jongensschool is zoal altijd daarvan wel de bakermat geweest; daar hoort ge nu nog van "de lamme", "de lange", "de gikke" en "den Hummel" en misschien nog zoveel dingen meer.
"De vader van ons moeder-zaliger", zei Ward, dat was ne mandenmaker... en toevallig ook ne visser op de Dijle, en hij heette Albert Boogaerts, en... van "Albert" hebben ze "Betteke" gemaakt (sympathiek, hé ,) en zijn familienaam werd "Mannemakers" ... "Betteke Mannemakers" en grootvader was herdoopt!..., en wij zijn allemaal "Bettekes" geworden !
"Bettekes kapelleke", zo ging Ward verder, "is gebouwd geworden door ons moeder-zaliger, Amelie Boogaerts, zo rond het jaar 1891 of 1892, en het werd opgemetst door blokmaker Gijssens" (die mannen kenden alle stielen !)
De echte reden waarom het kapelleke door moeder werd beslist en besteld, scheen Ward niet te weten, maar "moeder was een eenvoudig diep-gelovig mens, die veel hield van Onslievrouwke". Achteraf heb ik elders toch vernomen dat er altijd gezegd is geweest dat Amelie Bettekes na de dood van haar man een stuk grond zocht te kopen, en gezegd had : "Als ik die lap grond daar kopen kan, bouw ik er een kapelleke op ter ere van ons Lievrouwke". Moeder Bettekes had het geluk en... zij hield woord.
In '13 is moeder Bettekes gestorven, en dan is bij verdeling dat stuk land met kapelleke verkocht geworden aan de familie Vannes, en zo is thans Bettekes' kapelleke persoonlijke eigendom van Juff. Suzanne Verheugen, die nog in de onmiddellijke buurt van het kapelleke woont.

Veel ophefmakende geschiedenis schijnt Bettekes' kapelleke niet meegemaakt te hebben, maar toch heeft men mij verteld dat er destijds veel godsvrucht en devotie werd beoefend door de buren. Zo werd er iedere avond veel en betrouwvol gebeden door een grote menigte geburen toen de gruwel van de eerste grote wereldoorlog in '14 kwam opdagen;... en ongetwijfeld heeft ons Lievrouwke die goeie lieden in hun vertrouwen toen ook niet teleurgesteld. "Er is nooit zoveel geofferd geweest in heel de geschiedenis van 't kapelleke", zei mij ook iemand, als toen in de oorlog heel Leuven hier doortrok naar Schriek op smokkel om aardappelen,... geofferd en misschien ook wel een beetje gebeden tot "Notre Dame de la Victoire", opdat ze toch zeker met hun buit veilig zouden thuisgeraken, ... maar nog nooit moest men minder offergeld opnemen, want alles was altijd "schampavie !" en... de joengelen "zaten ermee in de cinema...". Maar dat waren geen "joengelen" van Rotselaar !!

Ziezo, wij hopen dat de buren als vroeger een schone devotie bewaren tot Bettekes' kapelleke, en dat ons Lievrouwke hen moge beschermen, en wij hopen ook dat onze soldaten een gevoel van blijdschap mogen kennen om de blijvende blije aanwezigheid van Onslievrouwke in Rotselaar.

Aanvaardt, beste vrienden, genegen groeten in Christo.

Uw pastoor"

top ↑